Skynsamleg lausn á vanda heimilanna

Framsókn býður 20% niðurfærslu skulda, Sjálfstæðismenn jafna það og afnema verðtryggingu að auki, VG bjóða 4m kr. á línuna. Öllum má vera ljóst að þetta eru ekki lausnir á vanda þeirra verst settu. Þetta eru útspil til að veiða atkvæði.

Á meðan flokkarnir skruma eftir atkvæðum reyna aðrir að koma með lausnir sem duga. Hagfræðingarnir Gauti B. Eggertsson og Jón Steinsson rituðu mjög fína grein sem birt var í Morgunblaðinu 19. mars. Í greininni er sett fram ágæt tillaga að lausn.:

Að okkar mati þurfa skynsamlegar tillögur að uppfylla a.m.k. fimm skilyrði eins vel og kostur er: 1) Þær eiga að byggjast á skýrum, almennum reglum; 2) Þær eiga að vera nægilega einfaldar til þess að unnt sé að framkvæma þær hratt og örugglega; 3) Þær eiga að lágmarka eins og kostur er fjölda þeirra heimila sem neyðast til þess að selja hús sín; 4) Þær eiga að „leysa vandann“ þannig að ljóst sé þegar þær hafa verið framkvæmdar að engar frekari sérstakar aðgerðir muni koma til (aðeins þá mun hagkerfið aftur taka að starfa eðlilega); 5) Þær eiga að leysa vandann með lágmarks kostnaði fyrir skattborgara.

Til þess að uppfylla öll þessi skilyrði þurfa aðgerðir stjórnvalda að taka tillit til bæði tekna og eigna hvers heimilis fyrir sig. Þeir sem hafa meiri tekjur í framtíðinni hafa burði til þess að greiða meira. Og þeir sem eiga meiri eignir (t.d. stærra húsnæði) hafa einnig burði til þess að greiða meira.

Ein leið sem uppfyllir öll ofangreind skilyrði gengur þannig fyrir sig að lánaskilmálum er breytt þannig að: 1) Þak sé sett á greiðslubyrði heimilis sem hlutfall af ráðstöfunartekjum hvers árs á lánstímanum og mismunurinn sem ekki næst að greiða leggst við höfuðstól og greiðist því síðar; 2) Lánstíminn er gerður sveigjanlegur. Lánstími þeirra lána sem ekki eru greidd að fullu á þeim árafjölda sem upphaflega lánið gerir ráð fyrir er lengdur þar til lánið er að fullu greitt. Þetta fyrirkomulag er svipað og það fyrirkomulag sem Lánasjóður íslenskra námsmanna hefur notað um árabil (en þó ögn frábrugðið). Það er einnig áþekkt einni af þeim leiðum sem ríkisstjórn Bandaríkjanna hefur nýlega kynnt til lausnar á greiðsluvanda húsnæðiseigenda þar í landi.

Þessi „LÍN leið“ hefur þann kost að hún er einföld í framkvæmd. Hún leiðir einnig sjálfkrafa til þess að þeir sem hafa burði til þess að greiða skuldir sínar að fullu gera það. Bankarnir bjóða nú þegar upp á ýmiss konar greiðslujöfnun og lengingu lána. Leiðin sem við leggjum til er því í rauninni útvíkkun og samræming á þeim leiðum sem eru í boði í dag. Við teljum að þau úrræði sem bankarnir hafa fram til þessa boðið gangi ekki nægilega langt. Það er auk þess afskaplega mikilvægt að tryggt sé að allir landsmenn eigi kost á sams konar breytingum á lánaskilmálum sínum.

Helsti ókosturinn við þessa leið er að þeir sem eru í hvað vonlausastri stöðu munu hafa háa hlutfallslega greiðslubyrði í langan tíma og munu hafa litla von um að geta lækkað hana. Langflestir munu hins vegar hafa hvata til þess að hækka tekjur sínar til þess að greiða lánið upp á sem skemmstum tíma.

Hvernig væri unnt að útfæra þessa leið þannig að hún tæki mið af eignum fólks? Það mætti gera með því að miða greiðslubyrði hverrar fjölskyldu við eignastöðu hennar í dag. Þakið á greiðslubyrði gæti til dæmis verið 40% af tekjum eftir skatta fyrir þá sem eiga eignir undir 30 m.kr. En hærri fyrir þá sem sem eiga í dag meiri eignir. Líklega væri heppilegt að þakið á greiðslubyrði væri ekki miðað við eignir fólks á hverjum tíma í framtíðinni heldur einungis eignastöðu þess nú. Að miða það við eignastöðu fólks í framtíðinni hefði þann ókost að það myndi draga um of úr hvata fólks til þess að spara og byggja upp eignir að nýju.

Mikilvægur kostur við þessa leið er að allar fjölskyldur landsins eiga þess kost að halda áfram að búa í því húsnæði sem þær búa í nú. Tillagan gerir ráð fyrir að fólk með litlar eignir þurfi að greiða lægra hlutfall tekna sinna í afborganir af skuldum sínum en fólk með miklar eignir. Það mætti til dæmis hugsa sér að þakið á greiðslubyrði hækkaði um eitt prósentustig fyrir hverjar 5 m.kr yfir 30 m.kr eign heimilis í byrjun árs 2009. Þá væri þetta þak 44% fyrir þá sem áttu eignir upp á 50 m.kr í byrjun árs en 54% fyrir þá sem áttu eignir upp á 100 m.kr í byrjun árs. Þeir sem eiga miklar eignir munu því þurfa að leggja meira á sig ef þeir ætla að komast hjá því að selja eignir sínar. Sum heimili spenntu bogann allt of hátt í uppsveiflunni. Það er eðlilegt að þau þurfi að leggja meira á sig til þess að halda sínu en hinir sem voru varkárari.

Huga þarf vel að ýmsum útfærsluatriðum varðandi þessa leið (og þessi grein inniheldur ekki tæmandi lista hvað það varðar). Til dæmis er mikilvægt að hjón geti ekki komist hjá því að greiða skuldir sínar með því að færa skuldir á þann aðila sem hefur minni tekjur. Þá þarf að takmarka framseljanleika þessara lána. Loks er engin ástæða til að veita lánafyrirgreiðslu af þessu tagi fyrir fleiri en eitt hús á hverja fjölskyldu, og eðlilegt að setja einhver takmörk um hversu há lánin geta verið sem hægt er að breyta á þennan hátt. Það er engin ástæða fyrir skattgreiðendur að niðurgreiða sumarhallir með þyrlupöllum.

En leiðin sem við leggum til er hér að ofan er ekki eina leiðin til þess að taka á vanda skuldsettra heimila. Önnur leið væri að nota upplýsingar um eignir, tekjur síðustu ára, menntun og aldur heimilismanna á hverju heimili til þess að leggja mat á framtíðartekjur og þar með greiðslugetu heimilisins. Ef skuldir heimilisins reynast meiri en greiðslugeta þess, væru skuldirnar færðar niður að greiðslugetu. Helsti ókosturinn við þessa leið er að erfitt getur verið að spá fyrir um framtíðartekjur (og þar með greiðslugetu) heimila. Framtíðartekjur fólks eru háðar mikilli óvissu. Sum heimili myndu því vafalítið fá greiðslumat sem væri töluvert of hátt og önnur fá greiðslumat sem væri töluvert of lágt. Þessi leið hefði líka þann galla að hún væri ekki jafn gegnsæ og hin, og því meiri hætta á misnotkun við útfærslu hennar.

Báðar þessar leiðir eru framkvæmanlegar. Og báðar leysa vanda skuldugra heimila með mun minni kostnaði fyrir skattborgara en tillögur sem gera ráð fyrir hlutfallslegri niðurfellingu skulda annaðhvort beint eða með afturvirku afnámi verðtryggingar. Okkar mat er að „LÍN leiðin“ sé líklega ákjósanlegri þar sem hún er einfaldari í framkvæmd og öruggari hvað það varðar að setja þak á greiðslubyrði heimila sem hlutfall af ráðstöfunartekjum á hverjum tíma.

Ágæt tillaga hjá þeim félögum. Skýr markmið og aðferðafræði sem virkar. 

Athugasemdir

[Hjálmar Gíslason (IP-tala skráð) 24.3.2009 kl. 09:31]

Sammála - þetta er það næsta sem ég hef séð raunverulegri og skynsamlegri lausn á þessu máli. Nú er bara spurningin hvernig hægt er að koma þessu í átta orð eða minna, því eins og frægt er geta pólitíkusar ekki talað um hugmyndir sem ekki er hægt að koma á það form.

[Marinó G. Njálsson, 24.3.2009 kl. 11:13]

Þessa leið aðlögunar að greiðslubyrði setti Hallur Magnússon fram strax í október.  Það er því jákvætt að fleiri eru tilbúnir að taka undir hana.  Sjálfur setti ég fram þá hugmynd í september að hluti af höfuðstóli væri tekinn til hliðar og síðan kæmi í ljós hvort viðkomandi gæti greitt meira en það sem skilið væri eftir.  Þetta hefur síðan þróast út í niðurfærsluleiðina.

Ég er ósammála því að niðurfærsluleiðin sé ekki fær.  Og ég er ósammála því að hún kosti skattgreiðendur meiri pening en greiðsluaðlögunar- og gjaldþrotaleiðin.

Varðandi greiðslubyrðina, þá er í lagi að hafa hana stighækkandi eftir upphæð skulda, en sá sem er farinn að borga 44% af ráðstöfunartekjum sínum í afborganir og vexti lána, er kominn í alvarlega stöðu.  20-25% er nær lagi.

[Gunnar Ásgeir Gunnarsson, 24.3.2009 kl. 11:53]

Frosti

Þakka þér fyrir margar mjög áhugaverða bloggfærslur

Mín skoðun er sú að það þurfi að breyta lánkerfinu í svipaðan dúr er er Bandaríkjunum. afnema verðtrygginguna hugsanlega afturvirkt. Ef veðin duga ekki þá er látið þar við sitja. þar er ég að tala um bíla og fasteigni, Ef veðin fara yfir verðmæti eigna getur þú einfaldlega skilað eigninni til kröfuhafans og gengið í burt án þess að sé gengið að þér út yfir gröf og dauða, þetta  mundi auka ábyrgð lánastofnana og þær myndu vanda sig meira í útlánum

[Þórður Björn Sigurðsson, 25.3.2009 kl. 00:56]

,,Minna má á að ráðgjöf banka í húsnæðismálum síðustu árin og verðbólguforsendur þeirra við lántöku stóðust ekki.  Á sama tíma tóku bankar, eigendur þeirra og stjórnendur, að sögn stöðu gegn krónunni og ollu með því hækkun höfðustóls lána, bæði myntkörfulána og verðtryggðra lána.  Eins virðast erlendir lánveitendur bankanna hafa sýnt ábyrgðarleysi gagnvart íslenskum heimilum og fyrirtækjum, þegar þeir fengu gömlu bönkunum svo mikið ráðstöfunarfé, sem þeir máttu vita að gæti leitt til vandræða.  Er því ekki að undra reiði fólks í garð banka þessa dagana".

- Guðlaugur Þór Þórðarson, Magnús Árni Skúlason, Pétur H. Blöndal, Rangar Önundarson, 25.2.09

[Haraldur Baldursson, 28.3.2009 kl. 15:50]

Það má gjarnan velta upp báðum hliðum aðstoðar ríkisins til viðskiptavina bankanna.

Rökin gegn því að skuldir séu lækkaðar um 20% eru til dæmis þau að ekki sé gott að

ALLIR fái að líða fyrir það að sumir skuldi mikið.

Á móti þarf þá að líka að spyrja hvort ALLIR eigi að líða fyrir það að sumir eigi mikið.

Það í samhengi innistæðutrygginganna. Mjög háar upphæðir hafa verið settar inn í

bankanna til að tryggja innistæður. Reglurnar (af því að það eru skilyrðin) sögðu til um

ca. 3 milljónir í tryggingu.