Brotaforðakerfi í molum

Sífelldar upp- og niðursveiflur á fjármálamörkuðum vekja grun um að fjármálakerfið sé í raun óstöðugt í eðli sínu. Góðu fréttirnar eru að það er hægt að gera það stöðugra með einföldum hætti. 

Allir vita að hlutverk banka er að taka við innlánum og ávaxta þau með því að lána féð út. Færri vita  að bankar lána ekki bara út innlánin. Þeir búa að auki til viðbótarfjármagn úr engu og lána það út gegn vöxtum. Þetta er að sjálfsögðu mjög ábatasamt fyrir bankana og skýrir að einhverju leyti hvers vegna almenningur verður sífellt skuldugri. Það er ekki óalgengt að bankar láni út tíu sinnum hærri fjárhæð en sem nemur upprunalegum innlánum til þeirra. Þetta ótrúlega fyrirkomulag kallast brotaforðakerfi (fractional reserve) því “forði” bankana af innlánum er aðeins brot af því fjármagni sem þeir lána út.

Bankar hafa á einhvern undraverðan hátt fengið einkaleyfi til að prenta peninga á meðan öðrum er það sérstaklega bannað að viðlögðum þungum refsingum. Seðlabankinn gefur vissulega út seðla og mynt, en það eru í raun bankarnir sem búa til megnið af fjármagninu sem efnahagslífið þarf. Bankar búa fjármagnið til úr engu og rukka af því vexti. Staðan er því sú að nær allt fjármagn í landinu verður upphaflega til sem vaxtaberandi skuldir við bankana. Kannski var þetta ekki vandamál þegar bankar voru sameign þjóðarinnar og ágóðinn rann til samneyslu, en það verður að staldra við ef bankar í einkaeigu hafa einkaleyfi til að framleiða fjármagnið í landinu og innheimta vexti af því.

Þegar allt leikur í lyndi, bjóða bankar mikið fjármagn á lágum vöxtum. Fyrirtæki og neytendur freistast til að taka lán fyrir misgóðum fjárfestingum og jafnvel neyslu. Svo blakar fiðrildi vængjum einhverstaðar í fjarlægu landi og allt er breytt. Einhverjir tapa á glæfralegum fjárfestingum, bankar fara að innheimta skuldir af krafti, ótti um verðfall á mörkuðum breiðist út, bankar hækka vexti, hlutabréf lækka í verði og fjármagnskortur gerir vart við sig, sum fyrirtæki ráða ekki við hækkandi vexti og fara á hausinn. Samdráttur eða kreppa tekur við. Bankar hirða fyrirtæki og fasteignir á hrakvirði upp í skuldir - skuldir sem þeir bjuggu til úr engu.

Til að stöðva þessa hringekju offramboðs og skorts á fjármagni þarf að taka af bönkum leyfið til að framleiða fjármagn. Setja þarf 100% bindiskyldu á bankana. Verði það gert, munu bankar þurfa að einbeita sér alfarið að því að ávaxta innlán með því að lána þau út til arðbærra verkefna. Framleiðsla fjármagns yrði ekki í þeirra höndum heldur Seðlabankans.

Bankar myndu þá geta boðið upp á tvenns konar bankareikninga: annarsvegar vaxtalausa hlaupareikninga sem væru ávallt lausir til úttektar, og hinsvegar vaxtaberandi bundna sparireikninga. Bankar gætu eingöngu lánað út og ávaxtað það fé sem lagt væri á bundna sparireikninga. Bundnir reikningar væru bundnir til viss tíma eða uppsegjanlegir með vissum tímafyrirvara.

Með fullri bindiskyldu væru áhlaup á banka ástæðulaus því bankar myndu ávallt eiga nægt fé til að greiða út innistæður á hlaupareikningum. Þörf fyrir innistæðutryggingar væri því úr sögunni. Illa reknir bankar gætu farið á hausinn, en það myndi ekki valda keðjuverkun eins og er í dag. Kerfið væri stöðugt.

Með þessu væri búið að aðskilja tvö ólík verkefni: framleiðslu fjármagns og ávöxtun sparifjár. Illa reknir bankar gætu þá ekki lengur falið misheppnuð útlán með framleiðslu meiri peninga.

Seðlabankinn myndi hafa það hlutverk að stilla af magn peninga og fjármagns í samræmi við stærð hagkerfisins. Þetta myndi hann gera með útgáfu myntar og rafeyris án vaxtaútgjalda fyrir ríkissjóð (þjóðina). Sú leið væri mun beinni og skilvirkari en að fitla við stýrivexti og bindiskylduhlutfall. Verðbólga og verðlag yrði mun auðveldari viðfangs, því bankarnir væru ekki að freistast til að auka stöðugt fjármagn í umferð.

Brotaforðakerfið er sveifluvaldandi og gefur einkabönkum einkaleyfi til að framleiða fjármagnið í landinu. Það er löngu tímabært að íhuga aðra valkosti. Hversu lengi ætlum við að sætta okkur við óstöðugleika, verðbólgu og að allt fjármagn í landinu sé fengið að láni á vöxtum frá bönkum sem búa það til úr engu?

Nánari upplýsingar um fulla bindiskyldu:
Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Full-reserve_banking

“Towards a 21st century banking and monetary system” :
http://www.positivemoney.org.uk/wp-content/uploads/2010/11/NEF-Southampton-Positive-Money-ICB-Submission.pdf

Athugasemdir

[Gunnar Rögnvaldsson, 17.8.2011 kl. 01:46]

Þessi hugmynd, Frosti, er falleg og nokkurra góðra gjalda verð. En hún er því miður enn gallaðri en það sem verið er að kvarta yfir. 

Með þessu fengir þú bankakerfi sem væri í engum tengslum við samfélagshagkefið sem það býr í. Fullkomlega gagnslaust geymslufyrirbæri sem myndi láta lífið mjög hratt því samkeppnin myndi granda þessu fyrirbæri hraðar en hendi værði veifað.

Nema að menn vilji banna samkeppni og peningamarkaði og þar með velmegun. Þetta yrði eins og að banna áburðarverksmiðjur.

Bankakerfi sem er í engum tengslum við það hagkerfi sem það býr í, á enn minni rétt á sér en bankakerfi það sem við þegar höfum, og þó að sumu leyti gallað það sé.

Maður þarf alltaf að passa að bera ekki of mikið á túnin. Því annars brennur allt. 

Kveðjur

[Frosti Sigurjónsson, 17.8.2011 kl. 09:43]

Sæll Gunnar, varst þú örugglega búinn að lesa þetta: “Towards a 21st century banking and monetary system” :

http://www.positivemoney.org.uk/wp-content/uploads/2010/11/NEF-Southampton-Positive-Money-ICB-Submission.pdf

[Guðmundur Ásgeirsson, 17.8.2011 kl. 15:43]

Frosti, hefurðu kynnt þér hugmyndir Icelandic Financial Reform Initiative?

Vegna þess sem þú nefnir um hvernig bankarnir margfalda peningamagnið með útlánum (FRB money-multiplier) þá datt mér í hug að taka saman smá tölfræði. Svona var staða peningakerfisins á miðju þessu ári skv. gögnum seðlabankans.

Seðlar og mynt í umferð (M0):  32,8 ma. kr.

Heildarpeningamagn í umferð (M3):  1.438,5 ma. kr.

Sem þýðir að ef bankarnir þyrftu á morgun að standa við skuldbindingar sínar við innstæðueigendur, þá vantar til þess 1438,5-32,8 =  1.405,7 ma. kr. sem eru hvergi til nema sem ímyndun, eða 97,7% peningamagnsins. Þetta er sá hluti heildarpeningamagns sem bankarnir hafa framleitt án þess að á bak við það séu alvöru peningar, þetta er ekki bara tíföldun heldur rúmlega 42x margföldun.

Athyglisvert er að á sama tíma nema innlend útlán 1.645,6 ma. kr. sem er augljóslega enn hærri tala. Jafnvel þó innstæðueigendur myndu ekki krefjast þess að fá innstæðurnar greiddar út heldur aðeins nota þær til að greiða upp skuldir, þá kemur merkileg staðreynd í ljós. Ef allir peningar á Íslandi væru notaðir til að borga upp skuldir, þá myndu peningarnir klárast og samt stæðu eftir skuldir sem nema 1645,6-1438,5 = 207,1 ma.kr. og engir peningar eftir til að borga þær með! Þetta er ekki síður merkilegt í ljósi þess að útlánin hafa þó verið niðurfærð mikið eða um allt að helming frá því sem var áður en kerfið hrundi.

Hvernig geta útlán orðið stærri tala en fjármunir fyrir hendi til að lána út? Það er augljóslega maðkur í mysunni. Mikilvæg vísbending kemur hinsvegar í ljós í nýjasta tölublaði Peningamála Seðlabankans, þar sem er sýnt á myndrænan hátt hvernig þriðjungur útlána til heimila eru í raun fjármunir sem voru aldrei veittir að láni, heldur sem hlóðust ofan á höfuðstóla lána með ólöglegum reikniaðferðum við verðtryggingu sem Umboðsmaður Alþingis hefur nú tekið til rannsóknar. Þessi hækkun útlánanna átti sér þannig stað án þess að neinir peningar í umferð væru til grundvallar, hvorki raunverulegir né ímyndaðir. Þessi bókfærða eignaaukning bankanna verður til úr engu nema ímyndun en fyrir þá er þetta eins og að sitja á sjálfvirkri peningaprentvél. Þessi auðgun er jafnframt á kostnað allra annara notenda íslensku krónunnar sem sitja uppi með verðbólguáhrifin af þessari innstæðulausu útlánaþenslu, og þurfa að bera skaðann af hinu óhjákvæmilega hruni sem verður með reglulegu millibili.

Ég minni á undirskriftasöfnun heimilanna gegn verðtryggingu:

  undirskrift.heimilin.is

[Frosti Sigurjónsson, 17.8.2011 kl. 18:54]

Takk fyrir innleggið Guðmundur og ábendinguna á IFRI.is - ég vissi ekki um þetta.

Ætla að skoða þetta vel.