Líkur á ICESAVE aukast og gengið veikist

Því miður eru vaxandi líkur á að stjórnvöld ætli að skrifa undir ríkisábyrgðina. Það þýðir að við þurfum að selja 700 - 1000 milljarða í krónum til að kaupa pund og evrur til að greiða af samningnum. Það er augljóst þetta mun veikja krónuna þar til lánið er uppgreitt, í fyrsta lagi árið 2024.

Þingmenn, þessir fyrirvarar skipta engu máli. Það þarf að hafna Icesave.

PS: Ekki reyna að styrkja krónuna með því að taka lán hjá AGS. Eina leiðin til að styrkja gengið er að forðast erlendar lántökur, efla útflutning og halda innflutningi í lágmarki.

Gengi krónunnar veiktist um 0,55%

Er Steingrímur J genginn til liðs við Breta?

Steingrímur J, fjármálaráðherra gerir í þessu stutta viðtali tilraun til að sópa öllum málsbótum Íslendinga út af borðinu. 

Hann tekur ekkert mark á fremstu lögfræðingum Íslands... hvað vita þeir líka um lög?

Í hvaða liði er maðurinn?

Svigrúm til að setja skilyrði

Þennan samning verður að fella

Í dag birtist í Morgunblaðinu eftirfarandi grein um Icesave málið eftir hagfræðinginn Jón Daníelsson.

  "Það blasir við að afdrifarík mistök voru gerð af íslensku samninganefndinni. Bretar og Hollendingar hafa án efa teflt fram mjög reyndum samningamönnum."

ICESAVE-vandinn varð þannig til að íslenskir bankar stálu í raun frá sparifjáreigendum í Evrópu: Þeir tóku við peningum sem þeir hafa ekki borgað aftur. Það virðist hafa verið með fullu samþykki íslenskra yfirvalda. Bankarnir sjálfir, stjórnmálamenn og embættismenn fullyrtu að íslenska ríkið stæði að baki innistæðunum og tóku öllum efasemdum um annað fjarri. Það fór ekki leynt, hvorki í íslenskum fjölmiðlum né erlendum. Hvað sem líður allri lagalegri óvissu, höfum við Íslendingar því siðferðislega skyldu til að viðurkenna ábyrgð okkar. Nema menn vilji vera álitnir þjófsnautar um aldur og ævi.

Bretar og Hollendingar deili ábyrgðinni

En ábyrgðin er ekki einvörðungu okkar. Veruleg brotalöm var á eftirlitskerfi Evrópusambandsins, og Fjármálaeftirlit Bretlands og hollenski seðlabankinn sinntu eftirlitshlutverki sínu ekki sem skyldi. Virðast raunar hafa þagað gegn betri vitund.Bretar og Hollendingar hafa beitt gífurlegri hörku við að knýja fram fyllstu ábyrgð Íslendinga á Icesave-skuldbindingunum. Framan af nutu þeir til þess óskoraðs stuðnings annarra Evrópuríkja, sem stafaði af einkar vályndri stöðu evrópskra fjármálamarkaða sl. haust, en þær aðstæður hafa nú breyst.

Þegar íslensku bankarnir hrundu í október, var mikil óvissa um fjármálastöðugleika í Evrópu. Stórir bankar riðuðu til falls og annað var óhugsandi fyrir Evrópuþjóðir en láta Íslendinga gangast við tryggingaskuldbindingum sínum. Ella hefði almenn vantrú getað skapast á tryggleika evrópskra bankainnistæðna og bankaáhlaup siglt í kjölfarið. Af biturri reynslu þekkja menn hvernig allir bankar, góðir sem lélegir, geta hrunið líkt og spilaborg í einu vetfangi við slíkar aðstæður.

Þessi staðreynd var ástæðan fyrir hinni hörðu afstöðu Evrópulandanna, en sem fyrr segir eru þær forsendur ekki lengur fyrir hendi. Fjármálaóstöðugleiki virðist að mestu horfinn og regluverk Evrópu hefur verið aðlagað því, sem nú er kallað „íslenska vandamálið“. Eftir situr ábyrgð íslenska ríkisins gagnvart evrópskum sparifjáreigendum, allt að 20.887 evrur á hvern og einn reikning. Hollenska og breska ríkið hafa þegar greitt fjárhæðina út og ábyrgðin er því gagnvart þessum ríkjum. Það mun hafa úrslitaáhrif á framtíð íslenska hagkerfisins hvernig um skuldina semst. Heildartalan nemur um 3,4 milljörðum punda, eða 734 milljörðum króna.

Milli feigs og ófeigs

Íslenska hagkerfið stendur á krossgötum. Líklegast er að niðurstaðan verði annaðhvort „slæmt jafnvægi“ eða „gott jafnvægi“, svo gripið sé til hugtaka úr tungumáli hagfræðinnar. Millivegurinn er ósennilegur, en iðulega er afar mjótt á mununum hvorum megin hryggjar mál falla.Í góða jafnvæginu skapast væntingar um að ástandið muni batna, tekjur og eyðsla fólks og fjárfestingar aukast, sem eitt og sér leiðir til meiri væntinga og betri stöðu. Í vonda jafnvæginu missir fólk og fyrirtæki hins vegar trúna á hagkerfið og framtíðina, fyrirtæki halda að sér höndum, og tiltækt fjármagn leitar til útlanda. Búast má við að bæði einstaklingar og fyrirtæki flytji út, sem enn eykur vandamálið og vantrúna.

Íslendinga þarf ekki að bera mikið af leið til þess að lenda í slæmu jafnvægi. Niðurstaða Icesave-mála getur ráðið úrslitum um það og því er það algjört grundvallaratriði fyrir framtíð Íslands og Íslendinga að Icesave-samningurinn verði eins hagstæður og unnt er.

Gallar Icesave-samningsins

Það eru tvö grundvallarvandamál við fyrirliggjandi samningstillögu ríkisstjórnarinnar: annars vegar form samningsins og hins vegar samningskjörin.

1. Vextir eru 5,5% á ári sem í sjálfu sér eru ekki óeðlileg kjör, en nemur þó um 40 milljörðum króna á ári. Vandinn er að svo virðist sem íslenski tryggingasjóðurinn eigi forgangskröfu í þrotabú Landsbankans, en aðeins fyrir höfuðstólnum, ekki vöxtunum. Sé þessi skilningur réttur munu þeir falla á íslenska ríkið í heild sinni. Ljóst er að um er að ræða gríðarlega fjárhæð, væntanlega tugi milljarða á ári. Hjá þessu vandamáli mætti hæglega komast með því að gera bankann sjálfan að lántaka, en láta tryggingasjóðinn og ríkið ábyrgjast skuldbindinguna. Krefjast verður þess að samningnum verði breytt á þá lund áður en á hann er fallist af Alþingi.

2. Íslendingar hafa gengist undir það með samningum að greiða innistæðueigendum í Hollandi og Bretlandi innistæður upp að 20.887 evrum. Bresk og hollensk yfirvöld tóku ákvörðun um að greiða umfram lágmarkið. Sú ráðstöfun þeirra má ekki verða til þess að réttur okkar til endurheimtu raskist. Skilanefndin virðist þó telja svo vera. Væri skilningur hennar réttur fengju tryggingasjóðir ríkjanna þriggja sama hlutfall upp í kröfur sínar. Ákvörðun Hollendinga og Breta, sem Íslendingar fengu engu um ráðið og er umfram hina samevrópsku skyldu þeirra yrði þannig til þess að rýra endurheimtu Íslendinga. Það getur ekki verið rétt niðurstaða, hvað þá réttlát. Mér fróðari menn um gjaldþrotarétt fullyrða við mig að greiðsla tryggingasjóðsins sé í raun fyrirframgreiðsla upp í úthlutun úr þrotabúi Landsbankans og tryggingasjóðurinn eigi rétt til endurheimtu þess sem hann greiðir, áður en aðrir tryggingasjóðir eða innistæðueigendur fá nokkuð í sinn hlut. Innistæðueigandi eigi þann rétt einan að fá sér greiddar 20.887 evrur úr tryggingakerfinu og nægi eignir bankans til greiðslu þeirrar fjárhæðar, eigi hann enga kröfu á tryggingasjóðinn.

3. Samningurinn samsvarar því, miðað við höfðatölu, að Bretar samþykktu 700 milljarða punda og Bandaríkjamenn 5,6 trilljónir dollara. Ég fæ ekki séð að þær auðsælu þjóðir tækju slíkar byrðar á sig við bestu kringumstæður, hvað þá í miðri kreppu. Það er algerlega óþolandi að íslenska ríkið taki þetta á sig í heild sinni. Þessar grannþjóðir okkar verða að horfast í augu við einstaklega erfiða stöðu okkar og burði þjóðarinnar til þess að standa undir skuldbindingunum án þess að hér verði örbirgð og landauðn. Sérstaklega á það þó við fyrir þær sakir að þær eiga ríkan þátt í því hversu ömurlega er komið fyrir okkur.

Þingið verður að fella samninginn

Það er veruleg og augljós hætta á að samkomulag leiði Íslendinga í slæma jafnvægið skyldi Alþingi verða það slys á að samþykkja samninginn óbreyttan. Þess vegna verður að breyta samkomulaginu. Það þarf að sníða af því lagalega agnúa og tryggja sem bestar endurheimtur, það er öllum fyrir bestu. Það verður líka að gæta þess að fjárhæðin sem fellur á Ísland verði ekki svo há að hagkerfið nái aldrei að slíta þá skuldahlekki af sér og öðlist fyrri styrk.

Ríkisstjórnin skuldbatt sig á sínum tíma til samningaviðræðna um Icesave. Við það hefur verið staðið, en framkvæmdavaldið gat vitaskuld ekki skuldbundið þingið til þess að staðfesta samninginn eins og stjórnarskráin býður. Enn síður þar sem í millitíðinni hafa farið fram alþingiskosningar. Því er það Alþingi vandalaust að fella samninginn án þess að ríkisstjórnin hafi á nokkurn hátt gengið á bak orða sinna. Það verður Alþingi að gera.

Hvað er til ráða?

Samkomulagið er við breska og hollenska ríkið. Þau ríki þurfa að axla sinn hluta ábyrgðarinnar. Það geta þau gert með því að fallast á að endurgreiðslur frá Íslandi fari ekki fram úr tilteknu hlutfalli þjóðarframleiðslu eða útflutningsverðmæta. Ef vel gengur borgum við meira, en ef illa gengur minna, eða ekki neitt.Það blasir við að afdrifarík mistök voru gerð af íslensku samninganefndinni. Bretar og Hollendingar hafa án efa teflt fram mjög reyndum samningamönnum. Íslenska nefndin var hins vegar samsett af stjórnmálamönnum og embættismönnum, sem fæstir hafa komið nálægt alþjóðlegri samningagerð af því tagi og virðast hafa verið einkar tregir til að að leita ráða utan Arnarhóls.

Best færi á því að fela samningagerðina bestu erlendu lögfræðingum sem völ er á, óumdeildum sérfræðingum í slíkum samningum. Ríkisstjórnin myndi hafa yfirumsjón með samningnum – hugsanlega í nánara samráði við þingið en til þessa – en láta erlendu sérfræðingana að mestu ráða för. Slíkir aðilar þykja kannski dýrir, en lélegur samningur er mun dýrari fyrir þjóðina. Við höfum ekki efni á að láta íslenska áhugamenn semja við erlenda atvinnumenn.

Höfundur er prófessor við London School of Economics.

Hvað kostar umsóknarferlið?

Við erum blönk og í tímahraki, þá telur Jóhanna það mikilvægasta verkefni sitt að setja hundrað sérfræðinga og mörg hundruð milljónir í umsókn til að "gá hvað er í boði".

Við vitum hvað er í boði. Það stendur í Lissabon samningnum.

Væri ekki ráð að spyrja þjóðina fyrst að því hvort hún vill ganga í ESB og þá með hvaða skilyrðum?

Eigum við ekki að spyrja þjóðina hvort hún vill eyða 800 milljónum í umsókn núna?

„Þjóðin viti hvað er í boði“

Áhrif makaskipta á verðtryggingu

Húsnæðislán eru flest verðtryggð og þáttur fasteignaverðs nemur 15-18% af þeirri vísitölu sem verðtryggingin miðast við.  Eftir að hafa meira en þrefaldast síðan 1994, hefur vísitala íbúðaverðs á höfuðborgarsvæðinu nú loksins hætt að hækka.  Það þurfti heimskreppu til. En hún lækkar furðu lítið. Stendur eiginlega í stað. Hvernig getur staðið á því?

Síðan kreppan skall á hefur fasteignasala nánast stöðvast. Kaupendur halda að sér höndum enda geta þeir ekki fengið lán til fasteignakaupa. Margir geta ekki selt húsin sín því að verðið sem býðst er lægra en áhvílandi lán. Þessi tregða hægir á lækkun fasteignaverðs.

Þegar ekki er hægt að fjármagna fasteignakaup er gripið til makaskipta. Seljandi fær þá aðeins lítinn hluta söluverðsins í peningum, en megnið í ódýrari fasteign, bílum eða öðrum verðmætum. Makaskipti hafa færst mjög í vöxt, einkum á höfuðborgarsvæðinu þar sem þau nema hátt í 30% af öllum sölum.

Söluverð í makaskiptum er oftast verulega hærra en ef eignin hefði verið seld gegn greiðslu í reiðufé. Þetta stafar af því að bæði seljandi og kaupandi hafa hag af því að meta eignir sem hæst því að lánshlutfall miðast við verð. Því hærra verð, því meira veð. 

Hagstofan tekur þróun fasteignaverðs inn í vísitöluútreikninga. Líklega er vægi fasteigna um 15-18% af þeirri vísitölu sem fasteignalán miðast við. Þessi háu makaskiptaverð eru líka notuð í vísitölunni og það myndi leiða til ofmats á vísitölu ef ekki kæmi til sérstök niðurfærsla.  

Áður en verð í makaskiptum er tekið inn í vísitöluna, er sá hluti kaupverðs sem greiddur er með íbúðum, bílum og þess háttar metinn niður um 25%. (þetta niðurmat var áður 10%) Það dregur vissulega úr skekkjunni, en mat af þessu tagi kallar á ýmsar spurningar. 

Hver veit hvort 25% niðurfærsla er rétt? Hvaða rannsóknir liggja að baki þeirri tölu? Er raunverulega hægt að selja jeppana og uppítökuhúsnæðið fyrir beinharða peninga ef með aðeins 25% afföllum? Það er ómögulegt að segja.

Það er mjög ólíkt Hagstofunni að vera með ágiskanir af þessu tagi í sínum niðurstöðum. Æskilegra væri að sleppa makaskiptasamningum alfarið úr vísitölunni. 

Tjónið af skekkju getur verið verulegt. Ef t.d. makaskiptasamningar væru þrátt fyrir niðurfærsluna að valda ofmati fasteignaþáttar vísitölunnar sem næmi 10%, þá  leiðir það til hækkunar verðtryggðra skulda upp á 1.5% Það er veruleg fjárhæð.

Fróðlegt væri að vita hver vísitalan væri ef makaskiptasamningar væru ekki inní vísitölunni.

 

Heimsendir í nánd!

Gylfi segir:

Útlit sé fyrir að enginn aðgangur verði að erlendu fjármagni um ókomin ár. Hvort það verði fimm eða tíu ár, viti enginn. Án þess verði engin framtíð

Engin framtíð. Það er eitt af helstu einkennum heimsendis. En er þetta nú ekki aðeins of mikil svartsýni?

Auðvitað er mikilvægt að semja við erlenda lánadrottna, hafa við þá gott samband og rétt hjá Gylfa að vekja athygli á því. En það má nú benda á hvað má betur fara og brýna menn til dáða án þess að hræða alla von úr þjóðinni í leiðinni.

Gylfi Zoëga: Svartar horfur á Íslandi