Lýðræði er tækifæri

Sagt er að öll vandamál feli í sér tækifæri
Þau vandamál sem þjóðin glímir við um þessar mundir eru ekki bara í stærra laginu, þau eru risavaxin. En þeim fylgja líka margvísleg tækifæri. Við þurfum bara að vera með augun opin til sjá þau og hafa kjark til að grípa þau. 

Þótt fæstir hafi séð hrunið fyrir, virðast flestir skilja svona eftirá séð hvað fór úrskeiðis, hver mistökin voru og hvernig hefði mátt afstýra því öllu: Bankarnir fengu að vaxa allt of mikið, eftirliti með fjármálafyrirtækjum var ábótavant, regluverkið gallað og svo framvegis og svo framvegis.

Allt er þetta rétt, en þessi miklu mistök eigi sér samt rót sem liggur mun dýpra. Þar til við ráðum bót á þeim undirliggjandi vanda þá megum við búast við áframhaldandi ógöngum af öllum stærðum og gerðum. 

Hrunið hefur nú opnað augu mín (og trúlega annara líka) fyrir afar stóru vandamáli - ehem... ég meina auðvitað mjög stóru tækifæri - sem einskorðast alls ekki við Ísland - því það er útbreitt um heiminn.

En hvað er ég að tala um? Er heimurinn eitthvað í ólagi? Já hann er í ólagi.

Heimur rangra ákvarðana
Hvers vegna tekur mannkynið svona rangar ákvarðanir? Hvers vegna erum við að kaffæra hnöttinn okkar í mengun? Hvers vegna fara þjóðir í stríð? Hvernig getur nokkur ríkisstjórn fallist á að verða skattlenda annarra ríkja? Hvernig dettur nokkurri fullvalda þjóð í hug að selja annari þjóð réttinn til að setja sér lög? 

Þetta er allt mjög öfugsnúið því sé hinn almenni borgari er spurður, þá vill hann alls ekki kaffæra heiminn í mengun, hann vill alls ekki fara í stríð, og hann vill alls ekki borga skatta til erlendra ríkja. Hinn almenni borgari vill ekki færa völd yfir sínu lífi til annara ríkja, þvert á móti, hann vill meira lýðræði og geta haft meiri áhrif á eigin hagsmuni. Hvers vegna er svona mikill munur á vilja borgaranna og gerðum ríkjanna?

Skýringin er sú að borgarar hafa engin áhrif. Skortur á lýðræði er hið stóra vandamál, ekki bara í einræðisríkjum, heldur í nær öllum ríkjum sem kenna sig við lýðræði - ekki síst á Íslandi.

Staðnað lýðræði og úrelt stjórnarskrá
Í stað þess að þróast áfram með aukinni menntun, læsi og upplýsingatækni hefur lýðræðið nánast staðið í stað.

Enn þann dag í dag eru kjósendur meðhöndlaðir eins og þeir séu hvorki læsir né skrifandi. Hlutverk kjósenda í lýðræði nútímans takmarkast við það eitt að pára táknið X við einhvern framboðslista á fjögurra ára fresti.

Með því að krota þetta X, gefa kjósendur stjórnvöldum hins vegar ótakmarkað umboð til að setja lög og gera samninga fyrir sína hönd - stjórnvöld geta jafnvel sagt öðrum þjóðum stríð á hendur án þess að spyrja kjósendur.

Umboðið geta kjósendur ekki afturkallað hversu illa sem stjórnvöld fara með það. Að kosningum loknum geta hinir kjörnu leiðtogar í raun gert allt þveröfugt við það sem þeir lofuðu að gera - umboðið heldur.

Spillingaröflin eiga því miður greiða leið að kjörnum leiðtogunum og þau ganga skipulega til verks. Það verður alltaf hagkvæmara fyrir spillingaröflin að hafa áhrif á fáeina valdhafa en allan almenning.

Hér á landi var það Sambandið sem hafði öll völd, síðan var það Kolkrabbinn svo kvótakóngarnir og loks útrásarvíkingarnir. Það var almenningur sem tapaði á valdabrölti þessara aðila.

Núna eru það kröfuhafarnir með Hollendinga, Breta og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn í fararbroddi sem vilja mjólka íslenskan almenning og notar til þess vinstri stjórn - sem er óneitanlega snilldarbragð. Ísland hefur breyst í vaxtanýlendu og ríkisstjórnin er þarfasti þjónn kröfuhafanna. 

Hvernig gat þetta gerst? Jú við búum við úrelta stjórnarskrá sem færir ríkisstjórninni óheft vald til að gera hvað sem hún vill í fjögur ár án þess að spyrja kjósendur álits. Þar með er voðinn vís.

Þróum lýðræðið áfram
Það er bráðnauðsynlegt að Ísland fái nýja og betri stjórnarskrá sem kemur á opnu og skilvirku lýðræði þar sem almenningur hefur fullan aðgang að öllum upplýsingum og tekur virkan þátt í mótun valkosta og ákvarðanatöku. 

Íslenska þjóðin hefur ýmislegt til að bera sem auðveldar okkur að taka frumkvæði í því að þróa lýðræðið áfram. Smæðin kom ekki í veg fyrir Íslendingar kæmu á fót einu fyrsta löggjafarþingi í heimi. Í raun auðveldar smæðin okkur að gera breytingar. Þjóðin er öll læs, menntastig hátt og almenn færni í notkun upplýsingatækni með því besta sem gerist í heiminum. Lýðræði gæti þróast hraðar hér en í flestum öðrum ríkjum.

Íslensk stjórnvöld eru hins vegar alveg jafn ólíkleg og stjórnvöld í öðrum löndum til að hafa frumkvæði að því að færa aukið vald til kjósenda.

Ef hin nýja stjórnarskrá á að leiða til verulegra lýðræðisumbóta þarf þjóðin sjálf að semja hana - en ekki valdhafarnir. 

Við þurfum að hefjast handa strax og aðferðin gæti verið einhvern vegin svona: Við stofnum samtök sem hafa það eina hlutverk að semja nýja og lýðræðislegri stjórnarskrá fyrir Ísland. Þetta yrði unnið yrir opnum tjöldum með þátttöku innlendra og erlendra sérfræðinga og þeirra áhugamanna sem vilja leggja hönd á plóg. Notum Internetið. Notum þjóðfundi.

Það tæki varla nema tæpt ár að semja drög að nýrri stjórnarskrá sem taka myndu gömlu stjórnarskránni fram í öllum meginatriðum. 

Hin nýju stjórnarskrárdrög yrðu kynnt rækilega fyrir þjóðinni og samhliða því safnað undirskriftum þeirra sem vilja bera hana undir þjóðaratkvæði. 

Það gæti gerst að Alþingi og forsetinn myndu styðja framtakið á endanum en það væri ekki nauðsynlegt.

Um leið og 20 þúsund Íslendingar hafa óskað eftir þjóðaratkvæðagreiðslu verður hún auglýst og framkvæmd.

Heyrst hefur að Decode og Íslendingabók búi yfir tækni sem gerir þjóðaratkvæðagreiðslur fljótlegar, öruggar og ódýrar í framkvæmd.

Ef niðurstaða þjóðaratkvæðagreiðslunnar verður jákvæð þá tekur ný stjórnarskrá gildi á tilgreindum degi. 

Allar líkur eru á því að ný stjórnarskrá myndi leiða til verulegra lýðræðisumbóta og þar með væri búið að draga mjög úr hættu á spillingu valdsins og ógæfulegum ákvörðunum í framtíðinni. Almenningur væri bæði upplýstur og með úrslitavaldið í málefnum landsins. Undirrót vandans væri þar með úr sögunni.

Með þessu væri Ísland líka að taka ákveðið frumkvæði og ef aðrar þjóðir myndu fylgja fordæmi okkar myndi það leiða til jákvæðrar þróunar lýðræðis í heiminum. 

Það væri gott!

Athugasemdir

[Kristinn Snævar Jónsson, 12.12.2009 kl. 00:08]

Sæll Frosti.

Þetta eru djúphyglar pælingar hjá þér og er ég þeim í meginatriðum sammála, svona fljótt á litið.
Ertu hins vegar búinn að pæla nánar í útfærslunni á þannig löguðu beinna lýðræði og reglur fyrir hvers konar málefni færu í þjóðaratkvæðagreiðslu, t.d.  með tilliti til:

- tíðni slíkra kosninga yfir árið,
- verkaskiptingu milli Alþingis og lýðs (þjóðaratkvæðagreiðslna),
- hvernig undirbúningi að málum fyrir þjóðaratkvæðagr. yrðí háttað samanborið við núverandi fyrirkomulag
- kosningalöggjöf og kjördæmaskipan (einstaklingskjördæmi?)
- fækka Alþingismönnum en setja undirbúning mála í faglega hæfar nefndir sem skipaðar eru hverju sinni um hvert málefni til að forma valkosti og væntar afleiðingar sem kosið yrði um? (til að auka líkur á að ákvarðanir yrðu teknar á faglegum og efnahagslegum grundvelli fremur en pólitískum eða sérhagsmunalegum!)

- o.s.frv.

Ég er með!

[Frosti Sigurjónsson, 12.12.2009 kl. 01:14]

Sæll Kristinn,

Þakka þér fyrir innlitið. Þú ert greinilega kominn dáldið lengra í þessum pælingum en ég.

Þetta eru þarfar spurningar en ég er ekki ennþá farinn að pæla í nánari útfærslum eða móta mér skoðanir á þeim.

Það verður verkefni vetrarins.

Þá eru komnir 2 í samtök um nýja stjórnarskrá. :)

[Adda Þorbjörg Sigurjónsdóttir, 12.12.2009 kl. 08:24]

Akkúrat. Þetta er eitthvað sem hver einasti Íslendingur ætti að geta sætt sig við. Við eigum ekki að þurfa að sætta okkur við að við kjósum eftir kosningaloforðum sem svo eru svikin herfilega og farið í einhverja allt aðra áttir en efni stóðu til. Þar væri aðhaldið að hægt væri að hafa þjóðaratkvæðagreiðslu til að rétta kúrsinn og koma um leið fyrir málþóf. Þjóðin hefði talað og málið væri dautt.

[Ómar Geirsson, 12.12.2009 kl. 17:23]

Blessaður Frosti.

Stórgóð og skemmtileg grein hjá þér.

En er það svo að upplýstir borgarar taki alltaf rétta ákvörðun????  Höfum við gengið það langt á sléttunni frá þeim trjám sem við forðum yfirgáfum, að við höfum sagt skilið við okkar frumstæða eðli.  Eðli, sem lýðskrum eða stöðugur hræðsluáróður (svo dæmi séu nefnd), geta svo auðveldlega vakið. 

Aþeningar hinu fornu reyndu þetta í praxís og enduðu flestir í dýflissum Sýrakúsa, því þeir kusu frekar að hlusta á mælskan lýðskrumara en reynda herforingja.  Hefur eitthvað breyst þessi rúmlega 2.000 ár???  Virkt borgaralýðræði er til dæmis víða í borgum og sýslum Bandaríkjanna, og það virðist vera gróflega misnotaða af allskonar pervessum sem eru sífellt að banna þetta eða hitt, eins og púrítanar Cromwells forðum.

Ég er ekki að setja þetta fram til að vera leiðinlegur, er að mestu sammála þér, en ég tel vandann vera aðeins flóknari en þetta. 

Og hann er siðlegur, það vantar dýpri umræðu um hvað má og hvað má ekki.  Til dæmis er rangt, jafn rangt, þó það sé kosið með 99,99% atkvæða (því þá hefði Hoxa alltaf haft rétt fyrir sér).

En ég ætla ekki að hætta mér dýpra inn á þessi mið en vil vekja athygli á "djúpum" og röksterkum bloggara sem hefur ýmislegt fróðlegt til málanna að leggja.  

Og það er Jón Lárusson, "Frá mínum bæjardyrum séð....".

Er að þessu því þú komst inn á nauðsynlega umræðu og ert með góðan kjarna til að byggja á.

Kveðja að austan.

[Frosti Sigurjónsson, 13.12.2009 kl. 00:34]

Ómar, þú bendir réttilega á að almenningur getur stundum tekið rangar ákvarðanir, fallið fyrir hræðsluáróðri og jafnvel verið siðlaus. En eru kjörnir fulltrúar eitthvað betri að þessu leyti?

ég kíki á Jón Lárusson, takk fyrir ábendinguna.

[Ómar Geirsson, 13.12.2009 kl. 12:07]

Blessaður Frosti.

Nei, ekki er ég að halda því fram.  Það er reyndar einn kostur við fulltrúalýðræðið og hann er sá að hann er hægur og fleiri öfl takast á.  Kannski ekki meiri lýkur á betri ákvörðun, en dregur stórlega úr glapræði augnabliksins.

En ég er að benda á að það er ekki að ástæðulausu sem trúarbrögð leggja áherslu á siðvæðingu, og núna þegar "guð er dauður" svo ég vitni í fræga setningu, þá er tómarúm, og upp í það hafa allskonar hjáguðir fyllt upp í, til dæmis siðlaus græðgi, það er að eini mælikvarði á rétt og rangt er hagnaður.  Og við þekkjum afleiðingar þess.

Á fyrri hluta 20. aldar  þá var það vísindahyggjan, sem náði hámarki í dílektíkinni hjá kommúnistum, og svo má nefna nasismann, þar sem fólk trúði því að það gæti verið æðra en aðrir, og mátti því jafnvel meðhöndla þá óæðri sem skepnur.  Sem aftur vekur spurningar um hvort það sé siðlegt að meðhöndla skepnur eins og skepnur.

Umræðan er svo miklu flóknari en beint lýðræði, það þarf líka að ræða forsendur þess, vinnureglur, til dæmis virðing fyrir minnihlutanum o.s.frv.

En svo ég fari ekki alveg út um víðan völl, þá er ég sammála kjarna þess sem þú sagðir.  Vil aðeins varpa ljósi á fleiri hliðar hans.

Kveðja að austan.